De introductie van de stoommachine
Eeuwenlang wordt er gezocht naar manieren om arbeid te verrichten en te verlichten. Waar aanvankelijk vooral beroep wordt gedaan op menselijke kracht of dierenkracht, worden na verloop van tijd ook natuurlijke elementen zoals wind en water aangewend. De mechanisatie, waarbij handenarbeid stilaan wordt vervangen door een intensievere productie, kent een versnelling door de introductie van de stoommachine.
Stoom, verkregen door water en warmte onder druk te zetten, wordt al sinds de Oudheid aangewend. De kennis ervan verspreidt zich vanuit Italië, maar het is pas vanaf de 16de eeuw dat natuurkundigen het fenomeen echt onderzoeken, en experimenteren met de druk die door waterdamp wordt uitgeoefend. Daartoe worden proefopstelling ontwikkeld waarbij bijvoorbeeld stoom uit een boiler een beweegbare zuiger in een andere cilinder in beweging zet.
Schot James Watt (1736-1819) brengt belangrijke verbeteringen aan op de machine van Newcomen. Door de warme en de koude fases van elkaar te scheiden slaagt hij erin het rendement van de stoommachine op te trekken. Door de zogenaamde ‘bollen van Watt’, een centrifugaalregelaar, kunnen de snelheid en de stroomtoevoer worden geregeld. Samen met de Engelse ondernemer Matthew Boulton (1728-1809) richt Watt de firma ‘Boulton & Watt’ op voor de productie van onderdelen van de stoommachine.
De universele stoommachine - zo genoemd omdat ze voor verschillende doeleinden kan worden gebruikt - vindt rond de eeuwwisseling zijn weg naar de manufacturen. De industriële ondernemers zien het potentieel van de investering: door stoomkracht aan te wenden, zijn zij minder afhankelijk van natuurlijke, en dus onvermijdelijk grillige, natuurlijke energiebronnen. De stoommachine kan door een overbrenging via aandrijfassen en riemen een voortdurende energiebevoorrading verzekeren. Een stoommachine installeren is dan wel een grote investering, maar de productie kan worden verhoogd!
De stoommachine van Watt is lange tijd dé referentie, maar creatieve uitvinders en slimme ingenieurs brengen er voortdurend verbeteringen op aan. Zo worden na verloop van tijd ook hogedruk stoommachines ontwikkeld die veel krachtiger zijn, en compound stoommachines die hoge en lage druk combineren. Je kan een model van zo’n compound stoommachine ontdekken in de hoofdtentoonstelling van het Industriemuseum. Ook na de compound stoommachine wordt er voortdurend verder gesleuteld aan betere stoommachines én alternatieve energieopwekkers.