Gentse winkels vroeger en nu
De collectie van het Industriemuseum bevat een omvangrijke fotoreeks met beelden van gevels van Gentse handelszaken, gemaakt door Gustaaf Van Damme in 1983. Ruim 800 ervan zijn winkels. Ze vormen een unieke momentopname die ons heel wat leert over hoe winkels in Gent er begin jaren 1980 uitzagen, welke producten er in de vitrines stonden en welke boodschappen er op winkelgevels te lezen waren.
Parkeerproblemen zijn van alle tijden. Antiekwinkel Amaris in de Jan Breydelstraat met protestbord in de etalage: 'Waar blijft de parking voor onze klanten?'. Foto Gustaaf Van Damme, 1983, F10000-0042
In aanloop naar de expo Kassa kassa! (26/11/2021 – 28/08/2022) vat het Industriemuseum in 2021 het plan op om een nieuwe documentaire fotoreeks te laten maken. Fotograaf Dirk Panier, medebezieler van het boek ‘De voortzetting. 20 Gentse huizen van vertrouwen in woord en beeld’ (DesMens, 2018), gaat de uitdaging met veel enthousiasme aan. Met het doel een zo representatief mogelijke fotoreeks samen te stellen, klopt het museum eerst aan bij de collega’s van PUUR Gent voor de meest actuele cijfers en tendenzen binnen het Gentse winkellandschap. In de maanden juli en augustus van 2021 gaat Dirk Panier op pad om ruim 700 foto’s te maken die de winkels in Gent en de deelgemeenten in al hun diversiteit in beeld brengen.
Niet alleen het slechte weer, maar ook de coronamaatregelen tekenen de zomer van 2021. In de drukke winkelwandelstraat Langemunt geldt éénrichtingsverkeer voor shoppers. Foto Dirk Panier, 2021, F10396-040
De fotoreeksen van 1983 en 2021 bieden samen een schat aan informatie. Om de ruim 1.500 foto’s allemaal met het publiek te kunnen delen – zowel in de expo als online –, wordt een digitale tool ontwikkeld. Het Industriemuseum gaat in zee met JIDOKA om de foto’s en hun beschrijvingen netjes op een digitale kaart weer te geven.
Snelle veranderingen in het Gentse winkellandschap
Winkels spelen een belangrijke rol in het stadsleven. Niet alleen inwoners, maar ook mensen van buiten de stad komen op het rijke aanbod af, vooral voor niet-dagelijkse aankopen zoals kleding en luxegoederen. Cijfers geven inzicht in de trends en ontwikkelingen die het winkellandschap in de afgelopen decennia heeft doorgemaakt. Foto’s en verhalen van specifieke winkels maken de evoluties tastbaar.
Foto van een supermarkt in de Bevrijdingslaan in Gent. In 1983 is GB in het pand gevestigd. Anno 2021 huist er een Turkse supermarkt. Foto Gustaaf Van Damme, 1983, F10000-0749. Foto Dirk Panier, 2021, F10396-091
In 1984 telt Gent, inclusief deelgemeenten, 4.356 winkels. Dat zijn er 18 per 1000 inwoners. Anno 2021 zijn het er nog 2.061, ruim de helft minder en slechts 8 winkels per 1000 inwoners. Winkels zijn doorgaans wel groter geworden in oppervlakte. Ook het aandeel winkels dat deel is van een keten stijgt, tot ongeveer één op vier vandaag. Die winkelketens zijn bovendien goed voor maar liefst 45% van de winkelvloeroppervlakte. Tegelijk is er nog een groot aantal zelfstandige winkeliers actief, vooral in het centrum. Als we kijken naar de producten zijn voedingszaken veruit het grootst in aantal, gevolgd door kleding- en schoenenwinkels. Zowel in 1984 als in 2021 verkoopt ongeveer één op drie winkels voornamelijk voeding en dranken.
Warenhuizen in het stadscentrum
Foto van grootwarenhuis SARMA na de heropening in 1960. In het ontwerp van architect Gaston De Leye fungeert het terras als luifel voor de gelijkvloerse verdieping. Collectie Archief Gent, SCMS_FO_2973
Eind 19e eeuw vestigt Au Bon Marché zich op de Korenmarkt, op de hoek met de Donkersteeg. Tot op vandaag wordt die plek ingenomen door warenhuizen. SARMA (Société Anonyme pour la Revente d'articles de Masse) blijft er van 1928 tot 1997 en spant zo de kroon. Het grootwarenhuis richt zich tot een breed publiek met het concept van eenheidsprijzen: een gamma aan populaire producten tegen een vijftal vaste lage prijzen. Daarnaast trekt ook een eigen restaurant klanten aan, een succesformule die HEMA (Hollandsche Eenheidsprijzen Maatschappij Amsterdam) vandaag op dezelfde plek toepast.
Baanwinkels langs de steenwegen
Hypermarkt Carrefour, voordien SuperBazar (onderdeel van de groep GB) aan de Kortrijksesteenweg in Sint-Denijs-Westrem. Foto Dirk Panier, 2021, F10396-684
De SuperBazar aan de Kortrijksesteenweg is in 1967 de eerste hypermarkt in de Gentse regio. Met een winkeloppervlakte van 15.000 m², een uitgebreid aanbod, de ligging langs een invalsweg en de grote parking is het een schoolvoorbeeld van dit nieuwe type winkel. Stijgend autobezit en stadsvlucht doen vanaf 1970 het aantal baanwinkels fors toenemen. Filialen van winkelketens, aangevuld met horeca en tankstations, bieden een populaire shopervaring. Hoewel het winkeloppervlak langs grote wegen vandaag nog toeneemt, lijkt de trend te keren. Door de groeiende aandacht voor duurzaam vervoer en het bestrijden van leegstand in stads- en dorpskernen hebben baanwinkels vandaag de tijdsgeest tegen.
Huizen van vertrouwen
Winkelpui van Tierenteyn-Verlent aan de Groentenmarkt. De gevel dateert van 1860 en is sinds 1995 samen met het interieur beschermd. Foto Gustaaf Van Damme, 1983, F10000-0052
Anno 2021 zijn er in Gent circa 2.200 zelfstandigen actief in de detailhandel. Onder de zelfstandige winkeluitbaters zijn er enkelen die voortbouwen op een lange traditie. Handelszaken die al generaties meegaan, vormen een begrip voor veel Gentenaars en duiken op in toeristische reisgidsen. Ook als er binnen de familie geen opvolging meer is, trachten de overnemers van deze huizen van vertrouwen het vaste cliënteel te blijven bedienen met dezelfde kwaliteit en service. Tierenteyn-Verlent, waar de mosterd nog in huis gemaakt wordt volgens aloud recept, is zo al 150 jaar een vaste waarde aan de Groentenmarkt.
Winkelstraten krijgen kleur
Turkse kruidenier 't Klein Bazarken - Anadolu Bakkali in Huidevetterken, vlakbij de Sleepstraat. Foto Gustaaf Van Damme, 1983, F10000-0998
Voor Spaanse serranoham, Maghrebijnse couscous en mediterrane groenten zoals paprika’s en aubergines moet je in de jaren 1960 nog naar Rijsel, Brussel of Antwerpen. Pas vanaf de jaren 1970 kun je die mediterrane producten ook in Gent kopen. Met de groeiende migratie uit onder meer Turkije verschijnen steeds meer winkels van uitbaters met een migratieachtergrond. Niet alleen bieden ze producten uit het thuisland die je elders niet kan vinden. Ook de taal zorgt ervoor dat nieuwkomers er gemakkelijker binnenstappen dan in een doorsnee Belgische bakkerij of kruidenier.
Conceptstores en belevingswinkels
Boekhandel met koffiehoek Paard van Troje aan de Kouter. Foto Dirk Panier, 2021, F10396-001
Winkels zetten steeds meer in op het creëren van een unieke ervaring. Zo maken ze het verschil met e-commerce. Conceptstores beperken het aanbod niet tot één productcategorie, maar combineren verschillende elementen rond een centraal thema of een bepaalde lifestyle. De sfeer en inrichting van de winkel bepalen mee de aantrekkingskracht. Ook de aanwezigheid van een koffiehoek of restaurant in de winkelruimte wint aan populariteit. Al is dat geen nieuw idee. Warenhuizen deden het hen voor. Op het platteland is de samensmelting van dorpscafé en winkel lang een veel geziene combinatie.
Uniforme winkelwandelstraten
Gevelrij met filialen van internationale winkelketens in de Veldstraat. Foto Dirk Panier, 2021, F10396-011
Vandaag zien de Veldstraat en de Langemunt er zowat hetzelfde uit als eender welke grote winkelwandelstraat in Europa. Tussen de 56 winkelpanden in de Veldstraat houdt nog één zelfstandige, een apotheek, stand. De rest is in handen van Belgische en buitenlandse ketens. C&A strijkt er in de jaren 1960 als eerste multinational neer. De Langemunt, lang het kleine broertje van de Veldstraat, is in 1982 de eerste verkeersvrije winkelwandelstraat. Het is er vooral sinds de komst van Primark in 2015 vaak over de koppen lopen.
Leegstand loopt op
Leegstaand handelspand in de Brabantdam. Foto Dirk Panier, 2021, F10396-667
De leegstand in winkelstraten neemt sinds enkele jaren toe, niet alleen in Gent. De coronacrisis versterkt de trend en zorgt in 2021 voor ruim 13% leegstaande handelspanden in België, een record. Gent scoort met 11% leegstand onder winkels en horeca iets beter dan gemiddeld. Vooral de binnenstad blijft grotendeels gespaard. Al blijft de vraag welke impact de verdere ontwikkeling van e-commerce zal hebben op de winkelstraat. De stad neemt initiatieven om de leegstand te beperken, maar het is de wet van vraag en aanbod die de markt stuurt.