Leo Baekeland: Van fotopapier tot bakeliet
Leo Hendricus Arthur Baekeland wordt in 1863 in Gent geboren. Dankzij zijn goede leerprestaties ontvangt hij in 1877 een studiebeurs van de stad. Het laat hem toe om gelijktijdig middelbaar onderwijs te volgen aan het Koninklijk Atheneum aan de Ottogracht en in avondonderwijs industriële scheikunde aan de Nijverheidsschool langs de Lindenlei. Een onderscheiding en een eerste prijs voor natuur- en scheikunde leveren hem een tweede studiebeurs op, waardoor hij zich in 1880 kan inschrijven aan de Gentse universiteit. Amper vier jaar later studeert de 21-jarige Baekeland af als Doctor in de Natuurwetenschappen.
Met onder andere Désiré van Monckhoven (1832-1882), uitvinder van diverse fotografische technieken, staat Gent in de jaren 80 van de 19e eeuw aan de top van de ontluikende foto-industrie. Dit trekt ook de aandacht van Leo Baekeland, die zich als amateurfotograaf en scheikundige steeds verder verdiept in de fotochemie. In 1886 neemt hij een patent op een nieuw soort fotografische glasplaten die door onderdompeling in water en ammoniak ontwikkeld worden. Zijn onderzoek wordt een jaar later bekroond met een gouden medaille in de interuniversitaire wedstrijd en een reisbeurs die zijn leven zal veranderen.
Het onderzoek naar de synthese van aromatische verbindingen dat hij samen met Frédéric Swarts – de zoon van zijn mentor Professor Théodore Swarts – voert, is echter minder succesvol. Net als andere chemici slagen Baekeland en Swarts niet in het kristalliseren van fenolen (een groep chemische verbindingen die gedestilleerd worden uit o.a. steenkoolteer) en aldehyden (chemische verbindingen met een lijmachtige structuur en opvallende geur zoals formaldehyde). Het resultaat blijft een amorfe, harsachtige massa die onoplosbaar is en niet smelt. Enkele dagen na zijn huwelijk met Céline Swarts – dochter en zus van – vertrekt Leo Baekland op 8 augustus 1889 met behulp van zijn reisbeurs naar Amerika. De studie-/huwelijksreis wordt uiteindelijk een definitieve migratie.
In Amerika blijft Leo Baekeland aanvankelijk gericht op de fotochemie. Tussen 1889 en 1890 werkt hij er voor de Anthony Manufacturing Company – het latere Ansco, een belangrijke producent van fotografisch bromidepapier (ook wel broomzilverpapier genoemd waarbij het fotografische beeld gevormd wordt met o.a. zilveroxidedeeltjes). Daarnaast werkt hij voor eigen rekening aan de ontwikkeling van Velox, een fotopapier dat ook bij kunstlicht kan worden gebruikt en een rijker fotografisch beeld oplevert. Voor de commercialisering van Velox richt hij samen met een financiële vennoot de Nepra Chemical Company op. Door het succesvolle Nepra in 1899 aan grote concurrent Eastman Kodak te verkopen, wordt Baekeland plots miljonair. Hij kan voortaan “van zijn renten leven”, maar mag gedurende 20 jaar geen soortgelijk bedrijf oprichten of advies geven.
Nu hij geen onderzoek meer mag doen naar fotografische procedés, richt Leo Baekeland zich rond de eeuwwisseling terug op het bestuderen van fenol-formaldehyde reacties. In 1906 behaalt hij de eerste succesvolle resultaten. Onder druk en temperatuur zijn de chemische processen voor het eerst controleerbaar. De synthetische thermohardende kunststof die hij op die manier realiseert, patenteert Baekeland in 1907 onder de naam bakeliet, verwijzend naar zijn eigen achternaam en het Grieks λίθος lithos of steen. Het toepassingsgebied van zijn uitvinding wordt dermate groot dat het Leo Baekeland de titel “The Father of Plastics” bezorgt.
V09506, V09781 en V09782 Ter herinnering aan de patentaanvraag ontwerpt bakeliet kunstenaar Jorge Caicedo De Oca in 2007 een sierspeld verwijzend naar de 100-jarige uitvinding. De verpakking draagt het silhouet van Leo Baekeland.
Meer info
- WAUTIER Kristel, SEGERS Danny, en toen was er Bakeliet 1907-2007., Museum voor de geschiedenis van de wetenschappen, 2007
- DEBO Robin, Klik klak en het licht brandt veilig. Het technisch vernuft van de schakelaar., in Erfgoed Brussel, Dossier Lucht, Warmte, Licht, edit. 33, herfst 2020.
- COOK Patrick, SASSOWER Gad, SLESSOR Catherine Bakeliet: een geïllustreerde gids voor verzamelobjecten van bakeliet. Alphen a/d Rijn: Atrium, ICOB, 1992
- BEEREN, W. A. L.; TER MOLEN, Johannes Rein, Bakeliet: techniek, vormgeving, gebruik., Museum Boymans-Van Beuningen, 1981
- MERCELIS, J., Beyond Bakelite: Leo Baekeland and the Business of Science and Invention, Mit Press Ltd., 2020.
- www.deutsches-kunststoff-museum.de