Talloze toepassingen van bakeliet
Het grootste succes van bakeliet situeert zich tussen 1925 en 1950. Leo Baekeland zelf noemt het terecht “het materiaal van duizend toepassingen”. In de industrie wordt het al snel gewaardeerd om zijn bestendigheid tegen hitte, vocht en chemicaliën. Het leent zich tot isolatie, verlijming en kleuring, maar kan even vlot verzaagd worden.
Elektriciteit en bakeliet, de ideale match
Het gebruik van elektriciteit in huishoudelijke context is in de jaren 1920 nog geen groot succes. Elektriciteitsproducenten willen graag meer aansluitingen en abonnees. Maar de prijs van een installatie is hoog en het grote publiek moet nog overtuigd worden van de voordelen. De ontwikkeling van alle mogelijke elektrische toestellen wordt dan ook sterk ondersteund. Bij de man ligt de nadruk op comfort en een zeker prestige. De huisvrouw wordt overtuigd van de tijdswinst die het gebruik van elektrische apparaten oplevert. Voor elke huishoudelijke taak bestaat er wel een elektrische hulp. Het materiaal van duizend toepassingen komt dan ook op een ideaal moment.
Tot de jaren 1920 worden elektrische schakelborden, lichtschakelaars en stopcontacten hoofdzakelijk gemaakt uit materialen als marmer, messing, hout en porselein. Voor een meerprijs worden ze aangepast aan de stijl van het interieur. Maar ideaal zijn ze niet. Hout is brandbaar. Metaal en messing geleiden elektriciteit. En marmer en porselein zijn breekbaar waardoor blootliggende draden een risico op elektrocutie vormen. De bakelieten alternatieven zijn op het eerste gezicht dan wel eerder functioneel in plaats van stijlvol, maar veiliger zijn ze zeker en vast.
V20967 Houten ,druppelvormige lichtschakelaar, ca 1900-1920.
V10793 Draaischakelaar of roterende schakelaar, gemaakt in hout, porselein en messing, ca 1900-1920
V20982 Lichtschakelaar met schuifknop in roodbruine bakeliet, ca 1930
V20992 Tuimelschakelaar, combinatie porselein en bakeliet, General Electric Co. Ltd of England, ca 1930.
Huishoudapparaten moeten tegen een stootje kunnen. En ook bakeliet is breekbaar of bros. Toch is het sterk genoeg om alleen of in combinatie met andere materialen te gebruiken als behuizing.
V01704 Elektrisch stofzuiger van het merk Electrolux, type Z25, gemaakt in 1935. Elektrolux brengt als eerste een sledestofzuiger op de markt. Het toestel wordt op metalen geleiders over de vloer getrokken .
V09530 Elektrisch scheerapparaat, Philips, type Philishave 6, 7736, 1941 De Philishave met ronde scheerkop, ook wel sigaar genoemd, komt in 1939 op de markt. De bakelieten behuizing volgt de ronde, langwerpige vorm van het motortje. De staaf ligt goed in de hand en vier gleuven in de lengterichting zorgen voor extra grip en karakter.
Naast een goede elektrische isolatie, hebben sommige toestellen ook nood aan warmte- of thermische isolatie. Het voorkomt dat de gebruiker tijdens het strijken, haar drogen of toasten de vingers verbrandt.
V09992 Compact reisstrijkijzer Smoothie van het merk Lucas Holder, 1947. De verchroomde lamellen dienen als eerste thermische onderbreking tussen de zool en het bakelieten handvat. De aerodynamische vormgeving of streamline is geïnspireerd op de beweging van vliegtuigen, locomotieven en auto's. Alles duidt op snelheid en vooruitgang.
V09511 V09512 Haardroger Siemens, type Edi, ontworpen door Herbert Marloth in 1936 Deze bakelieten haardroger van Siemens, die tot 1960 in productie bleef, was verkrijgbaar in diverse kleuren. Collectie Industriemuseum.
Stop het in een potje
Voor de verpakkingsindustrie is bakeliet een droomproduct. Het is gemakkelijk te produceren in grote aantallen en tegen een lage kostprijs. Toch is het geen wegwerpproduct. De meeste bakelieten verpakkingen zijn herbruikbaar: eenmaal gekocht worden ze nadien telkens van een nieuwe vulling voorzien. Opdrachtgevers uit diverse sectoren, zoals zeep- of parfumproducenten, besteden daarom extra aandacht aan vormgeving en uitstraling. Een luxueus uitziende verpakking, soms zelfs voorzien van een tikkeltje zilver of bladgoud, geeft cachet aan het product en maakt het tot een echte eyecatcher.
V09714, V09718 Ebena, een Antwerpse producent van bakeliet, ontwerpt tussen 1921 en 1931 luxe sierdozen in art-decostijl. Ze zijn vaak voorzien van bladgoud of zilveren details.
Voor de voedingsindustrie daarentegen heeft bakeliet toch enkele beperkingen. Het is bruikbaar om droogvoeding te bewaren, maar in contact met warme gerechten of warme vloeistoffen geeft bakeliet een onaangename geur af en beïnvloedt het de smaak. Bovendien associeert de consument de nieuwe kunststof met teer of olieproducten. Ook als servies of bestek is de populariteit eerder beperkt. Het is niet krasbestendig, verliest glans en afhankelijk van de dikte en vormgeving kan het bij een val even breekbaar zijn als glas of porselein.
V09518 Bakelieten theedoos, gemaakt in Engeland ca.1929-1939
V09698 Thermoskan in bruine bakeliet van het merk Thermos Ltd. 1934-1939 De glazen isoleerkan aan de binnenkant behoudt de temperatuur van de vloeistof en voorkomt dat de warme drank in contact komt met de bakelieten buitenkant.
Kijk naar het vogeltje
Omdat fotografie aanvankelijk zeer technisch en duur is, wordt het enkel door beroepsfotografen en gefortuneerde amateurs beoefend. Vooral het ontwikkelen van het beeld, waar enige chemische kennis en behendigheid aan te pas komt, vormt een obstakel om het nieuwe medium toegankelijker te maken voor een breder publiek.
De boxcamera’s die Eastman Kodak rond 1885 op de markt brengt zorgen voor een omwenteling. “You press the button, we do the rest”. Het bespaart de gebruiker het moeilijke ontwikkelingsprocedé. De goedkope doosvormige camera’s in blik bevatten een rolfilm. Eens de film opgebruikt is, stuurt de eigenaar zijn box naar de fabriek. In ruil krijgt hij een nieuw geladen camera en de afgedrukte foto’s.
Vanaf de jaren 1930 worden boxcamera’s ook in bakeliet uitgevoerd. Aanvankelijk imiteren ze de metalen modellen. Maar al snel ontstaat, zowel voor boxcamera’s als andere fototoestellen, een vormgeving die eigen is aan het gebruik van bakeliet. Afgeronde hoeken en rondingen liggen niet alleen beter in de hand. Ze zorgen ook voor stevigheid en komen bij het persen van het bakeliet gemakkelijker uit de vorm. Wanneer er midden de jaren 1950 lichtere en vooral minder breekbare kunststoffen in omloop komen, stapt de foto-industrie af van het gebruik van bakeliet voor de vervaardiging van camerahuizen.
V08373 Merten Merit Box, 1933. De vorm van deze in Duitsland gemaakte bakelieten boxcamera imiteert nog de vorm van de metalen boxcamera’s die Eastman Kodak op de markt bracht.
V09792 Balg- of klapcamera, Kodak Hawkette type n°2, gemaakt bij E.K. Cole. Ltd in Engeland, 1930. Dit is één van de vroegste bakelieten klapcamera’s op de markt.
Meer info
- WAUTIER Kristel, SEGERS Danny, en toen was er Bakeliet 1907-2007., Museum voor de geschiedenis van de wetenschappen, 2007
- DEBO Robin, Klik klak en het licht brandt veilig. Het technisch vernuft van de schakelaar., in Erfgoed Brussel, Dossier Lucht, Warmte, Licht, edit. 33, herfst 2020.
- COOK Patrick, SASSOWER Gad, SLESSOR Catherine Bakeliet: een geïllustreerde gids voor verzamelobjecten van bakeliet. Alphen a/d Rijn: Atrium, ICOB, 1992
- BEEREN, W. A. L.; TER MOLEN, Johannes Rein, Bakeliet: techniek, vormgeving, gebruik., Museum Boymans-Van Beuningen, 1981
- MERCELIS, J., Beyond Bakelite: Leo Baekeland and the Business of Science and Invention, Mit Press Ltd., 2020.
- www.deutsches-kunststoff-museum.de