Wat is kinderarbeid
In een stoffige spinnerij rapen jonge kinderen al kruipend katoenafval van de fabrieksvloer. Door het zware werk zijn ze zo vermoeid dat ze in slaap vallen en de machine hen vermorzelt. Tengere kindjes van een jaar of zes sjouwen bakstenen onder een loden zon. De meest rampzalige beelden en verhalen over kinderarbeid plakken in ons collectieve geheugen. Op basis van een film als ‘Daens’, over het lot van arme textielarbeiders in de 19e eeuw en bewustmakingscampagnes of televisiereportages over hedendaagse kinderarbeid vormen we een beeld en formuleren we een mening over kinderarbeid.
Jonge arbeidsters aan het werk in het zwingelkot van de vlasfabriek, ca. 1900. © Industriemuseum
Het is een beladen thema, dat heel wat vragen oproept. Het is moeilijk om een definitie te geven. Wat is een kind? Wanneer spreek je echt van werken? Is werken altijd slecht voor kinderen? Heel wat studies legden de voorbije jaren de complexiteit van het fenomeen bloot. Er is een groeiend inzicht in de verschillende dimensies van kinderarbeid. We moeten ons er ook bewust van zijn dat kinderarbeid een sociale constructie is. De definitie en de betekenis van kinderarbeid veranderden doorheen tijd en ruimte. Het begrip krijgt telkens weer een nieuwe inhoud, ook afhankelijk van de politieke behoeften.
Still uit de film ‘Blood in the Mobile, Frank Poulsen, 2010. © Movies that Matter
Historisch onderzoek naar kinderarbeid focuste aanvankelijk vooral op werkende kinderen in de industrie. Vandaag is het (nagenoeg) algemeen aanvaard dat kinderarbeid geen nieuw en uniek fenomeen van de industriële periode was. Meer en meer gaat men ook uit van een integrale benadering van kinderarbeid, waarbij het begrip kinderarbeid vernauwd wordt tot de economische activiteiten die met exploitatie te maken hebben. Dit ruimere perspectief omvat ook werk van kinderen dat in degelijke omstandigheden gebeurt. Werk dat niet noodzakelijk schadelijk is voor de ontwikkeling van het kind. Het brede perspectief van het VN-verdrag inzake de Rechten van het Kind van 1989 wordt dan als uitgangspunt genomen. Daarin staat onder andere dat een kind, een persoon onder de achttien jaar, recht heeft op onderwijs, recreatie, gezondheidszorg en bescherming tegen commerciële en seksuele uitbuiting.
Over kinderarbeid staat, in clausule 32.1, het recht ‘te worden beschermd tegen economische exploitatie en tegen het verrichten van werk dat naar alle waarschijnlijkheid gevaarlijk is of de opvoeding van het kind zal hinderen of schadelijk zal zijn voor de gezondheid of de lichamelijk, geestelijke, intellectuele, zedelijke of maatschappelijke ontwikkeling van een kind.’ De benadering blijft voor discussie zorgen, omdat ze ook vragen van normatieve aard oproept. Want wat is het verschil tussen ‘goed’ en ‘slecht’ of ‘schadelijk’ en ‘bevorderlijk’ werk? Verder historisch onderzoek naar de verschillende vormen van kinderarbeid en de achterliggende mechanismen van het fenomeen kan meer inzicht geven in dit multidimensionale vraagstuk.